Po ukończeniu 18 roku życia wychowankowie musieli się szybko usamodzielnić, dlatego starano się zapewnić im praktyczny zawód. Dziewczęta kierowano na ogół do szkół dla przedszkolanek, pielęgniarek, ewentualnie do liceum pedagogicznego. Tam trafiła pani Maria Wiszniewska; później ukończyła pedagogikę specjalną w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, czyli obecnej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Chłopców wysyłano do techników lub szkół zawodowych. Rzadko wyrażano zgodę na naukę w liceum ogólnokształcącym. Udało to się m.in. Władysławowi Ćwioro, który po maturze podjął studia na Politechnice Gdańskiej, a także jego bratu Feliksowi, który skończył stomatologię.


 

Po zajęciach w szkole wychowankowie odrabiali lekcje, bawili się w parku, zimą wspólnie kleili zabawki na choinkę, jesienią grabili liście, porządkowali park i oczywiście uczestniczyli w tzw. zajęciach pozalekcyjnych. W ramach zajęć pozalekcyjnych przygotowywano przedstawienia, wystawiano jasełka, a nawet sztukę Fredry „Pierwsza lepsza, czyli nauka zbawienna”. Zagrali w niej: Włodek (?), Jurek Kwietniewski, Basia Krukowska, Mira Maciejanka, Jasia Bucówna i Rysio Raczyński. Kalisz także wspomina przedstawienie, w którym grał razem z siostrami, Jerzym Kwietniewskim i Dolkiem Kaczmarkiem (?)  Po 62 latach wciąż pamięta jedną ze swoich kwestii w jasełkach: „Hop, hop, jaki głupi chłop, chwycił mnie za ogon, myślał, że to czop” - Jerzy Krukowski wspomina, że grał wówczas rolę małego diabełka, który postanowił się nawrócić. Leszek Kalisz razem z Edkiem Lisem należeli także do morskiej drużyny harcerskiej; mieli swoją łódkę pod molem, jeździli na biwaki. Pierwszy biwak (z noclegiem) zorganizowali nad jeziorem w Osowej.  Od czasu do czasu organizowano zabawy taneczne. W Państwowym Domu Dziecka nr 5 przebywali sami chłopcy w różnym wieku - maluszki, ale także pełnoletni młodzieńcy, którzy jeszcze się nie usamodzielnili. Na wspomniane zabawy zapraszano więc dziewczęta z podobnego domu dziecka we Wrzeszczu. Po Rosjanach w parku pozostały urządzenia gimnastyczne -  drewniane konstrukcje w kształcie bramy z zawieszonymi linami do wspinania się oraz skocznia do skoku w dal  – to także było atrakcyjnym miejscem zabaw chłopców. Władysław Ćwioro pamięta, że w sopockim teatrze wychowankowie oglądali sztukę „Szczeniaczki”. Potem kierownik Macieja polecił, by każdy wychowanek napisał recenzję z tej sztuki. Wśród starszych chłopców najlepsi okazali się bracia Bolduanowie, wśród młodszych – nasz rozmówca.

  W nauce i odrabianiu lekcji pomagały wychowawczynie. W pamięci wychowanków zapisała się szczególnie pani Zofia Konopacka. Władysław Ćwioro wspomina, że gdy przeniesiono go do PDD nr 2 przy ul. Emilii Plater, nadal chodził na (bezpłatne oczywiście) korepetycje do pani Konopackiej. Warto wspomnieć, że w okresie funkcjonowania PDD nr 5 wychowankowie uczęszczali do szkół na terenie Trójmiasta, natomiast wychowankowie Pogotowia uczyli się na terenie placówki. Niezmierny podziw wizytatorów budziła pani Helena Wasilewska, która potrafiła w jednym czasie prowadzić w tej samej sali zajęcia z kilkoma różnymi klasami. Tak pani Helena Wasilewska przed 59 laty pisała w publikacji z 1950 roku o swojej pracy w Pogotowiu: "W Pogotowiu Opiekuńczym w Sopocie prowadzę grupę dzieci nowo przybywających. [...] W większości są to dzieci całkowicie zaniedbane pod względem wychowawczym i kulturalnym, opóźnione w nauce, nie umiejące współżyć w zespole. W grupie mojej przebywają około dwu tygodni. W tym czasie poddawane są badaniom lekarskim, obserwacji pedagogicznej i psychologicznej. W okresie tym również staram się wpoić im podstawowe nawyki z zakresu kultury życia codziennego, przygotować do pracy w zespole oraz poznać ich wiadomości szkolne." Dzięki serdeczności i otwartości wychowawczyni dziecko stopniowo oswajało się z nową sytuacją i nowym otoczeniem, akceptowało obowiązujący rozkład zajęć. Jednym z najtrudniejszych zadań pogotowia było nauczanie, bo trafiały tu dzieci z reguły opóźnione w nauce. Tak pani Helena opisywała trudy swej pracy pedagogicznej: „Połączenie dzieci w grupy o mniej więcej jednakowym poziomie nastręcza wiele trudności, zwłaszcza że sprawę komplikuje i duża rozpiętość wieku. Prowadząc zasadniczo nauczanie w grupach, muszę każde dziecko traktować indywidualnie. Punkt ciężkości w   nauczaniu w oddziale izolacyjnym spoczywa na ustaleniu właściwego poziomu wiedzy szkolnej i uzupełnieniu luk w wiadomościach dotychczas nabytych”. Pani Helena dobierała zajęcia z dziećmi tak, aby zaprawiać je zarówno do pracy fizycznej jak i umysłowej: ”[...] dzieci pracują w pogotowiu przy codziennych zajęciach porządkowych, w ogrodzie, w świetlicy przy wykonywaniu gazetek, dekoracji, przy naprawie zabawek dziecięcych, przygotowaniu pomocy naukowych, dziewczęta przy robótkach (serwetki, chustki itp.)”. Talent pedagogiczny pani Heleny najlepiej charakteryzuje opisana przez nią historia zbuntowanego chłopca, który dzięki jej taktowi, cierpliwości i zrozumieniu szybko stał się wzorowym wychowankiem. Interesującą charakterystykę dzieci przebywających w Pogotowiu przy Stalina 618 w Sopocie przedstawiła zatrudniona w nim psycholog Halina Walawska w publikacji pt. "Pogotowie Opiekuńcze w Sopocie". Pisze ona między innymi: „...przeważały u nas dzieci pochodzące z rodzin zastępczych nie wypełniających należycie swych obowiązków wychowawczych. W większości wypadków trafiamy tu na ofiary wojny, dzieci, które straciły rodziców i zostały przygarnięte przez dalszą rodzinę lub przygodnych opiekunów. Inspektoraty szkolne wyrwały je z najrozmaitszych wsi województwa gdańskiego, gdzie traktowane były bardzo często jako siła robocza. Jest to element bardzo trudny, przeważnie skrajnie zaniedbany pod względem wychowawczym i szkolnym ( nierzadko analfabeci) [...].” i dalej „Pogotowie, jako pierwszy etap opieki nad dzieckiem, może spełnić [...] rolę ‘przysposobienia’ wychowawczego i obywatelskiego i zapewnić mu po przejściu do domu dziecka możliwości normalnego startu życiowego.”

W zasadzie pobyt w Państwowym Pogotowiu Opiekuńczym nie powinien był przekraczać 3 miesięcy, ale w przypadku dzieci wyjątkowo zaniedbanych przedłużano go do 6 miesięcy. Zdarzało się jednak, że dzieci wyekspediowane po tym okresie do docelowego domu dziecka, uciekały stamtąd i powracały do Pogotowia w Sopocie. W miesiącach letnich w budynku Państwowego Pogotowia Opiekuńczego odbywały się kolonie zagraniczne. W roku 1954 przebywało tu 50 chłopców; kierowniczką kolonii była Anna Biesiekierska, kierowniczka PPO. Rok wcześniej w Państwowym Pogotowiu Opiekuńczym na Stawowiu oraz w Domu Dziecka Nr 4 i Domu Dziecka TPD spędziło lato łącznie 250 dzieci z Francji, Belgii i Austrii. Wychowankowie pamiętają malowanie pomieszczeń przed przyjazdem zagranicznych gości. W tym czasie wychowankowie PDD nr 5 także wyjeżdżali na kolonie letnie - w roku 1948 był to pobyt w Szklarskiej Porębie. Dzieciom towarzyszyli wychowawcy Stanisław Danielczyk i Helena Wasilewska.

 W początkowym okresie istnienia Domu codziennie odbywały się wspólne modlitwy poranne i wieczorne, a w maju nabożeństwa przy kapliczce w parku. Prowadziły je panie Zofia Konopacka i Helena Wasilewska. Starsi chłopcy nie specjalnie rwali się do udziału w nabożeństwach; interesowały ich zupełnie inne sprawy, mniejsi - byli prowadzeni na modlitwy w grupie.

Chłopcy do zabaw na powietrzu mieli wokół pałacu sporo atrakcyjnych miejsc – piękny, zadrzewiony park ze stawami i fontanną czy pagórki w leśnej części posiadłości.   W głębi lasu na szczycie najbliższego wzgórza znajdowała się drewniana wieża widokowa. Od niej całą górkę nazywano „wieżą”. Jeden z rozmówców wspomina, że w stawie z fontanną były raki. Ich amatorami okazali się niektórzy wychowankowie oraz wychowawczyni pani Helena Wasilewska. Gdy ktoś z wychowanków rozpuścił plotkę, że w stawie znajdują się trupy, już tylko pani Helena raczyła się rakami.

Ciekawą historię wspomina Edward Lis. Na terenie parku, a konkretnie strzelnicy znajdowało się wiele zakopanej przez Rosjan broni i amunicji, o czym wspominał także Tadeusz Bober. Starsi chłopcy odkopywali ukrytą na terenie Stawowia broń i używali jej do zabawy. Któregoś dnia urządzili oni (poza Edwardem Lisem w zdarzeniu uczestniczył także Jerzy Kwietniewski i Leszek Kalisz) strzelaninę z karabinu maszynowego na terenie budynku. Panowie wspominają, że w bocznym korytarzu na pierwszym piętrze, około 2 metrów od schodów utkwiły w ścianie 2 kule i podobno tkwią tam do dziś. Chłopcy, chcąc ukryć fakt, że posiadają znalezioną w parku broń i używają jej do zabawy, powiedzieli wychowawcom, iż powodem strzelaniny był napad. Nie był to jednorazowy incydent; chłopcy urządzali sobie strzelanie także w parku. Kiedyś przypadkowy przechodzień zmuszony był do leżenia przez pół godziny na ziemi, bojąc się postrzelenia. Niektórzy chłopcy mieli za sobą doświadczenia Powstania Warszawskiego, inni z partyzantki, naiwnie czekali na wybuch III wojny światowej. W końcu jednak zabawy z bronią musiały się skończyć. Gdy wydało się, że chłopcy są w posiadaniu broni, kierownik Macieja zarządził jej spis i ostatniego dnia ‘amnestii’ dopilnował załadowania broni na ciężarówkę ze schodkami, pełniącą wówczas rolę autobusu, by odwieźć ją na posterunek milicji w Sopocie. Jerzy Kwietniewski pamięta akcję zdawania broni, w której uczestniczył razem z Edkiem Lisem, Leszkiem Kaliszem i ósemką starszych chłopców. Wartownik przed furtką zaskoczony widokiem uzbrojonych młodych ludzi myślał początkowo, że to napad zbrojny. Gdy wyjaśniło się, jaki jest cel przybyłej wycieczki nie krył radości, że milicja sopocka wreszcie będzie dysponowała wystarczającą ilością karabinów. Według Leszka Kalisza i tak część broni chłopcy zdołali ukryć. Dla młodych chłopców, których dzieciństwo przypadło na lata wojny i w której – z racji wieku – nie było im dane wziąć czynnego udziału, możliwość posiadania broni, pobawienia się nią, postrzelania (bo i amunicję chłopcy znaleźli) była pokusą nie do odparcia.

W piwnicy od szczytu budynku były stalowe drzwi ze skomplikowaną kombinacją rygli; Leszek Kalisz umiał je otwierać i gdy nocą wracał do budynku, często korzystał z tego wejścia. Zapamiętał, że stała tam wielka maglownica, którą wspomina również konserwator szpitala przeciwgruźliczego, a która – z chwilą przeprowadzki szpitala szczęśliwie trafiła do Muzeum Sopotu.

Dzieje Jerzego Kwietniewskiego, również wychowanka PDD nr 5, są nietypowe. Nie był on sierotą ani półsierotą - miał pełną rodzinę. Jego ojczym był dowódcą Adama Maciei w VII Obwodzie ‘Obroża’ AK. Po wojnie ojczym założył 4-klasową szkołę w Stegnie, a syn Jurek szedł już do klasy piątej. W tej sytuacji Adam Macieja zaproponował chłopcu miejsce w PDD nr 5; miał uczęszczać do szkoły w Sopocie. Udało mu się ukończyć 2 klasy w jednym roku szkolnym (piątą i szóstą). W sumie mieszkał na Stawowiu 1,5 roku, od 1946 począwszy; dzielił 3-osobowy pokój z Leszkiem Kaliszem i jeszcze jakimś chłopcem. Miło wspomina panią Helenę Wasilewską, która pomagała mu z algebry.

Stawowie, jak każdy szanujący się pałac miał swojego ducha. Pan Kalisz z uśmiechem wspomina, że jego mama, pani Ludwika Kaliszowa święcie wierzyła, że w pałacu straszy. Opowiadała zawsze, iż kładąc się spać w swoim pokoiku odnosiła wrażenie, że jakaś niewidoczna postać przytulała się do jej pleców. Czy to był żart pani Kaliszowej, czy też może rzeczywisty lęk wynikający z faktu, że początkowo samotnie przebywała w dużym pustym budynku, nie wiadomo, w każdym razie historia o duchu była dodatkową atrakcją.

W protokole nr 35 z posiedzenia Egzekutywy KM PZPR czytamy, że ”…został na terenie miasta Sopotu zorganizowany nowy Dom Dziecka na  ul. Emilii Plater po byłym Państwowym Zakładzie Wychowawczym i to właśnie spowodowało taki duży napływ dzieci do szkoły TPD na ul. Książąt Pomorskich. Jest to wynikiem przeniesienia Pogotowia Opiekuńczego z ul. Stalina do Wrzeszcza, gdzie był przedtem Dom Dziecka, z którego dzieci zostały rozesłane po Domach Dziecka woj. gdańskiego i część z nich została przeniesiona do Domu Dziecka na Emilii Plater. Przesunięcie to zostało zrobione w związku z zabraniem pomieszczeń Pogotowia Opiekuńczego na Szpital Specjalistyczny”.

Stawowie (budynek i otaczający park) stosunkowo szybko stało się przedmiotem zakusów Wydziału Zdrowia. Szczególnie aktywny w staraniach o pozyskanie obiektu dla służby zdrowia był ginekolog dr Duchniewski, któremu marzył się duży szpital ginekologiczno-położniczy w Sopocie. Pierwszą szansą na wyprowadzenie Państwowego Pogotowia Opiekuńczego ze Stawowia była kwarantanna, ogłoszona w marcu 1953 roku w związku z ryzykiem epidemii ospy, trwająca około 1,5 miesiąca. Dzieci wraz z opiekunami przeniesiono na IV piętro budynku Ubezpieczalni na ul. Wałowej w Gdańsku. Na Stalina 618 pozostała jedynie rodzina pp. Podgórskich, z podwójną funkcją: obsługi osób objętych kwarantanną i strzeżenia mienia PPO. Gdy tylko dali oni znać, że kwarantanna dobiegła końca, wychowankowie i personel - ciężarówkami, pociągiem, tramwajem lub pieszo powrócili do swojej siedziby. Niestety tylko na rok… Przejęcie obiektu przez służbę zdrowia zapisało się w pamięci jego ówczesnych mieszkańców  jako działanie agresywne, bezprawne, nieetyczne i bardzo krzywdzące, zarówno personel Państwowego Pogotowia Opiekuńczego, jak i jego wychowanków.

Państwowy Dom Dziecka nr 5 oraz Państwowe Pogotowie Opiekuńcze przy Stalina 618 w Sopocie istniały tylko osiem lat, ale przyjaźnie tam zawarte przetrwały znacznie dłużej. Jednym z dowodów na to jest fotografia wykonana podczas obchodów 10 rocznicy istnienia PDD nr 4 przy ul. 23 Marca w Sopocie, do którego – po likwidacji domu na Stawowiu - trafiła część wychowanków i wychowawców. Ponieważ nie mogli świętować rocznicy powstania swego Domu Dziecka w miejscu jego istnienia, przybyli na uroczystości do zaprzyjaźnionej placówki. Poza tym wielu żyjących wychowanków utrzymuje ze sobą stały kontakt do dzisiejszego dnia, chociaż minęło już ponad 60 lat. Także personel podtrzymywał zadzierzgnięte w pracy przyjaźnie; panie działały wspólnie w Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Więcej zdjęć i faktów...