1945 -
1946
Okupacja radziecka

Niewiele wiemy o wojennych losach
Stawowia poza tym, że do marca (?) 1945 roku był tu dom dla
rekonwalescentów Szpitala Mariackiego w Gdańsku, a od kwietnia 1945
roku miała tu swoją siedzibę komendantura wojsk sowieckich. Wg
relacji sopocian, mieszkających w tym czasie w rejonie ulicy
Smolnej, 25 marca na Stawowiu miała miejsce krótka bitwa pomiędzy
czołgami niemieckimi a stacjonującym tu wojskiem sowieckim. Z
zamieszczonej w Internecie historii 503. Ciężkiego
Oddziału/Batalionu Pancernego SS (schwere SS-Panzer-Abteilung
103/503) pod komendą Sturmbannführera Herziga wiemy, że przed 26
lutego 1945 roku transportem kolejowym przeniesiono go wraz z 4.
Dywizją Pancerną Grenadierów Policji SS, na południe od Gdańska, w
rejon Tczewa. Z kroniki Oddziału wynika, że walczył on
w okolicach
Gdańska w następujących miejscowościach: Dirschau (Tczew), Pelpun
(Pelplin), Ramhau, Schönberg (Szymbark), Gotenhafen (Gdynia) , Zoppot (Sopot),
Oliva (Oliwa), Brösen (Brzeźno), Gnieschau (Gniszewo), Bastenhagen (Bysewo),
Westernplatte, Danzig (Gdańsk) i Wald Bohnsack (Sobieszewo). Polegli
żołnierze zostali pochowani w parku koło Bramy Oliwskiej. 25 marca
nastąpił pierwszy atak bombowy na Gdańsk, a dwa
Tygrysy
pod dowództwem
Brommanna i oficera informacyjnego Obersturmführera
Königa ruszyły na zwiady w kierunku zajętego przez wroga Sopotu
(opis pochodzi z kroniki Batalionu). Czołgi zajęły stanowiska na
granicy miasta, w Oliwie, ukierunkowane na Sopot. Doszło do
kilkunastominutowej ostrej potyczki pomiędzy owymi
Tygrysami
a zaskoczonymi zupełnie żołnierzami rosyjskimi, stacjonującymi na
Stawowiu. 26 marca wspomniane
Tygrysy
(zdjęcie z prawej)
odparły wiele ataków nieprzyjaciela, między innymi przez ostrzał 6
czołgów
Josef Stalin
(zdjęcie z lewej).
Do boju użyto także zdobytego przez 190 Szturmowo-Obronną Brygadę
czołgu
Josef Stalin.
Po swoim wypadzie został on później zatopiony w stoczni. Wieczorem w
pobliżu pałacu w Oliwie nastąpiło przejście oddziału do stanu
gotowości bojowej. Tego samego wieczora ostatnie 4
Tygrysy
przeniosły się do majątku Weishof na południowy wschód od Oliwy. 27
marca 1945 walki toczyły się już między Westerplatte a Heubude
(Stogami).

Pisząc o
powojennej historii Stawowia natrafiłyśmy na kilkunastomiesięczny
okres, o którym praktycznie brakowało informacji. Pierwszej
wskazówki o tuż powojennych losach Stawowia udzielili wychowankowie
Państwowego Domu Dziecka nr 5, wspominający rosyjskie napisy na
ścianach pałacu. Idąc tym tropem w książce Wojciecha Fułka oraz
Romana Stinzinga-Wojnarowskiego, pt „Kurort w cieniu PRL-u
Sopot 1945 -1989” na stronie 22
znalazłyśmy zdanie:
„Pierwszy polityczny wiec odbył się w
Gdańsku już 8 kwietnia 1945 roku z udziałem Bolesława Bieruta,
pełniącego wówczas funkcję Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej.”
I dalej, na tej samej stronie:
„Ale podczas tej pierwszej powojennej wizyty [Bierut]
przede wszystkim odwiedził oczywiście komendanturę wojsk
Armii Czerwonej, która po zajęciu miasta ulokowała się w
otoczonym pięknym parkiem i ogrodem dawnym pałacyku
Behrenda na Stawowiu. Wojskowi komisarze urzędowali tam
przez kolejne dwa miesiące,
a później opuszczony budynek
pałacowy polskie władze miasta przeznaczyły na pogotowie
opiekuńcze dla dzieci uwolnionych
z obozów hitlerowskich
i wojennych sierot.”
Zacytowana informacja o pogotowiu opiekuńczym nie do końca jest
prawdziwa, bo dopiero od sierpnia 1946 roku w pałacu
zagościły dzieci (z tym że początkowo
mieścił się
tu
wspomniany już Państwowy Dom Dziecka nr 5, który
dopiero w
roku 1948 został przekształcony w Państwowe Pogotowie Opiekuńcze -
Rozdzielczy Dom Dziecka). Pogotowie Opiekuńcze funkcjonowało na Stawowiu do roku 1954. Tak więc władze miasta faktycznie
przeznaczyły Stawowie dla dzieci, ale nie po dwóch, a po czternastu
miesiącach stacjonowania w nim Armii Czerwonej.
Ostateczne rozwiązanie zagadki znalazłyśmy w zasobach Archiwum
Państwowego
w Gdańsku (Oddział w Gdyni), w postaci korespondencji Wydziału
Administracji Nieruchomości Zarządu Miejskiego m. Sopotu do Wydziału
Ogólnego - Oddział Odszkodowań Wojennych. Z pisma datowanego 30
listopada 1946 roku wynika, że
wojska radzieckie zajmowały pałac od
1 czerwca 1945 do 1 sierpnia 1946 roku.
|